شپش ( LOUSE )
شپش حشره ای کوچک ، بدون بال ، سفید مایل به خاکستری و خونخواراز راسته ” شپش بی بالان ” است . آنها انگل خارجی و دائمی هستند و به غیر از بدن پستانداران و پرندگان ، در جاهای دیگر نمی توانند زندگی کنند . شپش در مو و لباس زندگی می کند و فقط برای تغذیه به سطح پوست می آید و خودش را به پوست بدن مي چسباند و پوست را سوراخ كرده و بزاق خود را در زير پوست تزريق نموده و با مكيدن خون ، مواد زائدي را نيز از خود دفع مي‌كند . همين تلقيح مواد زائد و بزاق به زير پوست منجر به ايجاد برآمدگي قرمز رنگ می گردد که خارش بسیار شدیدی دارند . محیطی با سرما و گرمای زیاد و طوبت بالا برای زندگی شپش ها مناسب نیست . در هنگام تب و تعریق شدید ، شپش ها از بدن دور می شوند ، همچنین اگر فردی در اثر بیماری فوت کند ، به محض اینکه دمای بدنش افت می کند ، شپش ها بدن را ترک کرده و به بدن دیگری منتقل می شوند که متاسفانه همین امر اهمیت زیادی در انتقال بیماری ها دارد . بهترین دما برای شپش 29 تا 30 درجه سانتیگراد است . آلودگي به شپش در مراكزي مانند مدرسه ، پادگان و خوابگاه به علت تجمع افراد و آلودگي هاي انساني ، بسيار شایع است . شپش قادر به پریدن ، جهیدن یا پرواز کردن نیست و نمی تواند روی بدن حیوانات خانگی زندگی کند .
ساختار مورفولوژیکی شپش
بدن شپش ها از سه قسمت سر ، سینه و شکم تشکیل شده است . سر شامل یک جفت چشم ساده بیضی شکل ، دو شاخک و دهانی مخصوص گزیدن و مکیدن خون است . شپش‌ها دارای سه جفت پا هستند كه این پاها از ناخن های خاصی برای خزیدن و حركت در امتداد موها تشکیل شده است . چنگال شپش به گونه‌ای است که می‌تواند به مو یا لباس بچسبد . شپش‌ها بدون بال هستند توانایی پرواز ندارند و نمی‌توانند بپرند . طول شپش های سر 1 تا 2 میلیمتر می باشد و از رنگ صورتی نیمه شفاف تا سیاه دیده می شوند . پاي شپش به گونه اي است كه بتواند به مو چنگ بزند اما توان پرش ندارد و به همين علت ، با شانه زدن هر يك از پاهاي آن می شکند و شپش خواهد مرد . شكل شپش سر انسان و شپش بدن انسان مشابه است اما اندازه شپش بدن انسان نسبت به شپش سر انسان بزرگ تر و حدود 3 ميلي متر می باشد . شپش عانه انسان خاكستري رنگ است و پاهای جلویی بلندی دارد و شبیه به خرچنگی بسیار کوچک است . شپش ماده عانه بزرگتر از گونه نر است .
انواع شپش
1- شپش سر ( پدیکولوس هومانوس کاپیتیس ) : از نظر اندازه کوچکتر و نیز تیره رنگ تر و دارای پوشش مقاوم تری نسبت به شپش بدن است . آنها در سر و به ویژه بالای گوش و جاهایی که مو پرپشت باشد زندگی می کنند . شپش سر برخلاف شپش بدن ، ناقل بیماری نیست . شپش سر عفونتی انگلی است كه توسط انگلی به نام پدیكولوس هومانوس كاپیتیس (PEDICULUS HUMANUS CAPITIS ) ایجاد می شود . طول عمر اين مزاحم‌هاى كوچك كمتر از ۳۰ روز است . هر شپش ماده بين ۵۰ تا ۱۵۰ عدد تخم به جا مي‌گذارد كه هر كدام از اين تخم‌ها در يك كپسول بسيار چسبناك قرار گرفته اند . اين كپسول از فاصله تقريبا ۵ ميليمترى ريشه مو به مو مي‌چسبد و به راحتى جدا نمي‌شود . از علایم ابتلا به شپش سر می توان به خارش شدید ، التهاب در ناحیه ریشه مو و التهاب و بزرگ شدن غدد لنفاوی پشت گوش و سر و گردن اشاره کرد . شپش سر انگلی است که اگر میزبان آن بدن انسان نباشد ، بیش از چند روز زنده نخواهد ماند .
2- شپش بدن ( پدیکولوس هومانوس کرپوس ) : شپش بدن هیچگاه روی سر دیده نمی شود ( در صورتی که شپش سر ممکن است روی بدن هم دیده شود ) آنها در مسیر درزهای داخلی و شکافها و چین های لباس انسان زندگی می کنند . خارش شدید و ضخیم شدن پوست ناحیه از علایم ابتلا به شپش بدن می باشد . شپش بدن تخم گذاری را بر روی لباس یا وسایل خواب انجام می دهد و رشک ها روی الیاف می مانند ، البته گاهی به موی بدن نیز می چسبند . رشک های شپش بدن بیضی شکل هستند و در طیف رنگی زرد تا سفید قرار دارند . حشره‌ها ممکن است تا ۳۰ روز نیز از پوست خارج نشوند. حشره‌های نوزاد پس از خارج شدن از پوست ظرف ۷ روز بالغ می‌شوند . این شپش مشابه شپش سر می باشد تنها تفاوت کوچکی که وجود دارد این است که که اندازه آن کوچک تر و دارای رنگ شفاف تری است . درز ها و چین های لباس‌های زیر و نزدیک به بدن زیستگاه اصلی این حشره می باشد . تحرک آن نسبت به شپش سر زیاد تر بوده و اگر آلودگی شـدیـد باشد تخـم ها به مـوهای ريز بـدن چسبیده باقی مـی مانند . شپش بدن بدون تماس با بدن انسان می تواند تا ۱۰ روز زنده بماند .
3- شپش عانه ( فتیروس پوبیس ) :
که در ناحیه تناسلی وجود دارد و شپش خرچنگی نیز نامیده می‌شود . این شپش گرد و کروی است و به موهای ناحیه عانه یعنی موهای اطراف ناحیه تناسلی می چسبد اما در مواقعی که تراکم شدید باشد بر روی ریش و سبیل و مژه و موهای سینه هم دیده می شود . از علایم ابتلا ، علاوه بر خارش شدید ، مشاهده لکه ها آبی رنگ در محل می‌باشد . این شپش معمولا در محل های مرطوب بدن می ماند . این شپش بسیار کم تحرک و تنبل می باشد و هنگام خون خواری حتی بیش از یک روز به محل ثابتی چسبیده باقی می ماند . انتقال این شپش بیشتر از طریق تماس های جنسی می باشد و در کودکان و مدارس به ندرت دیده می شود . این شپش در مردان دارای شیوع ، شدت و علائم بیشتری است . تعداد شپش‌های عانه زنده معمولاً از چند عدد تجاوز نمی کند و از نور نیز گریزان هستند . این شپش بدون تماس با انسان ، تا دو هفته می تواند زنده بماند .
چرخه زندگی شپش
زندگی شپش دارای سه مرحله است :
شپش ماده روزانه 4 تا 6 تخم می گذارد . اگر شــرایط محیطی منـاسب باشد مثلا دمای هوا 36 – 22 درجه سانتیگراد باشد ، تخم ها پس از 7- 5 روز تبدیل به نمف شده و بعد از 14 روز و طی سه مرحله پوسته ریزی ، به شپش بالغ تبدیل می شوند . نمف ها به محض اینکه از تخم خارج شدند باید شروع به خونخواری کنند در غیر اینصورت از بین می روند
رشک چیست ؟
به تخم شپش رشک ( Nit ) می گویند که بیضی شکل و سفید رنگ است و در حدود 5/0 میلیمتر طول دارد . رشک به درزهای لباس یا به یک سمت مو و در نزدیکی ریشه مو به طور مایل می چسبد و به راحتی کنده نمی شود . رشک به راحتی با شوره و ذرات پوسته سر اشتباه گرفته می شود .
راه های انتقال شپش
آلودگی به شپش شیوع بسیار بالایی دارد و از طریق تماس با فرد آلوده یا تماس با البسه یا دیگر وسایل شخص آلوده ، منتقل می‌شود . برای مثال اگر لباس های تمیز در کنار لباس‌های آلوده نگهداری شوند ، شپش به آنها نیز انتقال خواهد یافت . شپش سر در میان کودکان معمولاً از راه کلاه ، شانه ، برس ، زیورآلات مو، هدفون و بالشت مشترک انتقال می یابد . شپش عانه از راه تماس جنسی منتقل می شود ، البته انتقال آن از راه البسه ، حوله یا وسایل خواب آلوده نیز ممکن است .
خطرات و مضرات شپش
راههای پیشگیری
روش های مبارزه با شپش
اما بهترین و موثر ترین روش برای پیشگیری و کنترل و مبارزه با شپش ، استفاده از دستگاه های دفع دائمی شپش ایران پراتیکس می باشد که بدون اثرات سوء بر روی انسان ، باعث ریشه کنی قطعی و صد در صد این حشرات موذی و درد سر زا می گردد .
