موریانه  ( Termite ) :

موریانه ها از راسته جوربالان ( ISOPTERA ) و بالا راسته سوسری ها و آخوندک ها ، حشراتی هستند با اندازه کوچک تا متوسط  که به صورت دسته جمعی زندگی می کنند . موریانه ها دارای بدنی نرم و به رنگ روشن هستند و در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر فراوانند . موریانه ها عموما در مکانهای تاریک و مرطوب زندگی می کنند و از طریق ایجاد دالانهای زیر زمینی و و کانالهای سر پوشیده ، به داخل ساختمانها و محل های تأمین  مواد غذایی نفوذ می کنند . قدرت تخریب صمغی که از آرواره موریانه خارج می شود به راحتی برای نفوذ در بتون ها امکان پذیر خواهد بود . موریانه ها در هیچ  یک از فصول سال از فعالیت باز نمی ایستند و برخلاف اغلب حشرات به خواب زمستانی نمی روند . موریانه‌ها به کندی حرکت می‌کنند به حکم طبیعت تا پایان عمر در دژ تاریکی که محل اجتماع آن‌ها است به سر می ‌برند زیرا در روشنایی آفتاب و فضای باز یارای ایستادگی در برابر دشمنان بی‌شمار خود را ندارند . موریانه ها خطرناک ترین موجودات برای سازه های چوبی هستند زیرا بدون ظاهر شدن و جلب توجه انسان ، ممکن است سقفی را به کلی ویران کنند و خسارت های زیادی را به بار آورند . امروزه در حدود دو هزار گونه موریانه در دنیا می‌شناسیم که در مناطق گرمسیر و نیمه‌ گرمسیر زندگی می کنند . در موریانه‌ها نیز مانند مورچه‌ها چند شکلی در هر دسته دیده می‌شود  یعنی در هر اجتماع موریانه ، تعداد زیادی موریانه‌ های کارگر و موریانه ‌های مدافع یا سرباز موجود هستند . وظیفه کارگران تهیه غذا برای مجتمع است . موریانه ملکه قادر به حرکت نیست و برای زنده ماندن کاملاً به موریانه‌های کارگر متکی است . گروهی ازموریانه ها در زیر خاک زندگی می کنند ، گروهی در درون چوب های خشک وگروهی نیز در چوب های مرطوب زندگی می کنند . بر اساس ترجیح غذایی ، موریانه ها تقریباً فقط از چوب ، خاک و ذرات برگ تغذیه می کنند . سلولز غذای مطلوبی است که معمولاً به میزان زیاد در جاهایی که موریانه ها پیدا می شوند ، یافت می شود. اگرچه بعضی از موریانه ها در حال حمله به غلات ، مدفوع حیوانی و استخوان دیده شده اند .

 

انواع موریانه

در کل سه نوع موریانه  طبقه بندی شده است  :

زیرزمینی : دالانی در زیر زمین حفر میکنند و از طریق سطح زمین ، خود را به خانه ها می رسانند ( موریانه های ایران عمدتاً از این نوع هستند )

تپه ساز : با توجه به قدرت باروری زیاد جعیت کلنی آنها زیاد است . انتشار آنها بیشتر در آفریقا و تنها یک گونه آن در بلوچستان  ایران یافت می شود .

 

چوب خشک : جنس نر و ماده این نوع پس از پرواز دسته جمعی از طریق سوراخ های موجود بر روی چوب ، وارد آنها شده و کلنی خود را تشکیل می دهند .

 

انواع موریانه با توجه به وظایف در داخل یک کلونی به گروه های زیر تقسیم می شوند :

موریانه کارگر : کارگران 5 میلیمتر طول دارند با سرهایی سفید و بدنی به رنگ خاکستری تیره ، ممکن است نر یا ماده باشند واندام تناسلی آنها رشد نمی‌کند و فعالیتی ندارد و فقط اثری از آن باقی است . موریانه‌های کارگر کاملاً کورهستند و کارشان جمع‌ آوری خوراک و رسیدگی به بچه‌ها و پرستاری از ملکه و نوزادان است

 

 

موریانه سرباز : رنگ آنها زرد و سرشان بیضی شکل است و یک جفت آرواره بلند و نوک تیز دارند که سلاح آنها محسوب می شود . کار آنها دفاع در برابر هجوم  دشمنان  است . لازم به ذکر است که مهمترین دشمن موریانه ها ، مورچه ها هستند .

 

 

 

موریانه ملکه : تنها فرد ماده در کلنی موریانه ها است که دارای شکمی بزرگ بوده و کارش فقط تخم گذاری است و می تواند تا سی هزار تخم در یک روز بگذارد . ملکه قادر به حرکت نیست و برای زنده ماندن کاملا به موریانه های کارگر وابسته است .

 

موریانه نر : دارای چهار بال هستند و پس از جفت گیری بالهای خود را از دست می دهند و عمر کوتاهی دارند

 

 

 

ساختار بدن موریانه ها 

بسیاری از مردم موریانه را با مورچه سفید اشتباه می‌گیرند . اگر چه موریانه‌ ها نیز مانند مورچه‌ها جانورانی اجتماعی هستند  ولی به کلی با آنها تفاوت دارند . موریانه کمری کلفت ، شاخک‌های یکنواخت و خمیده و رنگ شیری و گاهی مایل به زرد و قهوه ای بور دارند . شکل هر موریانه به نوع وظیفه ‌اش دراجتماع  موریانه ‌ها  بستگی دارد . در دستگاه گوارش موریانه‌ ها که از چوب استفاده می‌کنند ، موجودات تک سلولی زندگی می‌کنند که با موریانه ‌ها زندگی اشتراکی دارند ، بدین شیوه که این تک‌ سلولی‌ ها آنزیمی به نام سلولاز ترشح می‌کنند که  موجب تجزیه و نرم شدن چوب‌ها می‌شود و در این حالت موریانه‌ ها قادر به استفاده از آن خواهند بود . .در هر کلنی موریانه ممکن است انواع بال دار یا فاقد بال دیده شود و بالها در صورتی که وجود داشته باشند دو جفت هستند که هر دو جفت بال از نظر اندازه و شکل تقریبا یکسان است . در انواع بال دار موریانه ، بال در اندازه های کوتاه و بلند دیده می شود . بال دارای رگبال زیادی است و بال ها در هنگام استراحت روی بدن قرار می گیرند . در موریانه ها اندام دهانی از نوع جونده  است . سینه و شکم در یک سطح عریض به هم متصل می شوند .

 

 

چرخه زندگی موریانه

نر و ماده موریانه بر خلاف مورچه ها و زنبور های عسل ، بعد از پرواز آمیزشی از هم جدا نمی شوند بلکه با از دست دادن بال به یک زندگی مشترک و طولانی در کنار هم می پردازند و تشکیل کلنی می دهند . موریانه  نر و ملکه در یک روز آفتابی و معمولا پس از باران ، در فضا به پرواز در می آیند . این پرواز به منظور جفت یابی و انتخاب جفت مناسب می باشد ، سپس جفتگیری در داخل لانه انجام می شود و با حفر سوراخی ، ملکه تخم ها را در آن می گذارد . موریانه نر در کنار ماده باقی می ماند و همراه با او به امر محافظت از تخم ها مشغول می گردد . موریانه نر و ملکه بلافاصله بعد از پرواز جفتگیری ، بال های خود را از دست می دهند . نمف ها از تخم به وجود می آیند ، آنها  موریانه های غیرفعال و توسعه نیافته اند که منتظر دریافت سیگنال های شیمیایی از ملکه که منجر به تغییرات می شود ، می باشند . یک تعداد نسبتاً کمی از نمف ها تبدیل به بالدارهای جنسی می شوند ( ۱۰ تا ۱۵ درصد جمعیت موریانه ها)  تعدادی از آنها سرباز می شوند در حالی که اکثریت آنها به کارگر تبدیل می گردند . پس از باز شدن تخم ، والدین از ذخیره بدن خود ، نوزادان را تغذیه می نمایند . در کلنی علاوه بر کارگران ، نوزادان سن پایین هم فعالیت دارند .

 

 

اهمیت بهداشتی

موریانه ها از نظر بهداشتی برای انسانها هیچ مشکلی ایجاد نمی کنند  و مشکلات ناشی از این حشرات بیشتر اقتصادی می باشد ، چرا که آنها از مواد سلولزی تغذیه کرده و به وسایل چوبی ، کاغذ ، کتاب و هرگونه موادی از این قبیل خسارت وارد می کنند .

 

خطرات و صدمات ناشی از موریانه ها

• غالبا تصور می شود که موریانه ها فقط از چوب تغذیه می کنند اما نکته مهم این است که موریانه ها از هر موادی که حاوی سلولز باشد ، تغذیه می کنند
• برخی از نژاد های موریانه توانایی این را دارند که برای یافتن غذا حتی از دیوارهای سیمانی نفوذ کنند
• در واقع هیچ چیز نمی تواند از دندانهای تیز موریانه در امان باشد
• انتشار موریانه ها از محلی به محل دیگر و از کشوری به کشور دیگر به راحتی امکان پذیر است و همین امر خسارات جبران ناپذیری وارد می کند
• آنها با خوردن کاغذ و کتاب ، خسارات فراوانی به کتابخانه ها و بایگانی ها و اطلاعات وارد می کنند
• عاملی که ما را بر آن می دارد تا خطر حمله موریانه ها را جدی بگیریم این است که موریانه ها با توجه به نحوه زندگی شان در زیر زمین و دور از دید انسان ، بنیاد و ساختاراماکن را مورد حمله قرار می دهند
• موریانه ها با تغذیه از چوبهاى به کار رفته در ساختار بنا و سایر مواد سلولزى موجود در مصالح بنا ، باعث وارد آمدن خسارات جبران ناپذیرى به ساختمان ها و خانه ها مى گردند
• علاوه بر این ، موریانه ها با درست کردن تونل هایی در درون دیوارها ، سقف ها و کف ساختمان باعث خشک شدن بیش از اندازه مصالح و کاهش نیروى چسبندگى بین اجزاى مصالح  مى شوند و در نهایت استحکام را کاهش داده و باعث تخریب شدید بنا مى شوند .

 

 فواید موریانه ها 

• عموماً تصور می شود که موریانه ها موجودات مخربی هستند که نقش کم اهمیتی در اکولوژی زمین دارا می باشند اما برخلاف آنچه تصور می شود ، موریانه ها نقش اکولوژیکی عظیمی را به ویژه در محیط زیست های بیابانی و با حاصلخیزی ، پایین ایفا می کنند
• هر چیزی که موریانه ها استفاده می کنند ، بازیافت می شود . موریانه ها تپه های ابتکاری را با مواد زائد خود می سازند و از طریق چسباندن همه چیز به هم و ساختن محلهای عبور و مرور ضد آب ، از هدر رفتن آب جلوگیری می کنند
• توانایی موریانه ها در متابولیسم سلولز از طریق رابطه همزیستی دوجانبه به آنها اجازه می دهد تا مواد گیاهی مرده را تجزیه کرده و مواد غذایی را به خاک باز گردانند
• موریانه ها مهمترین تجزیه کنندگان در محیط های خشک هستند زیرا قادر می باشند مواد غذایی را دوباره به زمین باز گردانند ، خاک بسازند و رطوبت را حفظ کنند
• موریانه ها به واسطه تغذیه از درختان مرده و تبدیل آنها به مواد قابل استفاده گیاهان ، حشراتی مفید محسوب می شوند و اهمیت اقتصادی پیدا می کنند . لازم به ذکر است که موریانه ها از نظر بهداشتی زیانی به انسان نمی رسانند و تنها باعث تخریب هستند
• موریانه ها در تثبیت نیتروژن در چرخه محیطی بالانس نیتروژن نقش اساسی دارند
• موریانه ها یک جز ضروری در زنجیره غذایی هستند و یک منبع غذایی مهم برای تعداد زیادی از حیوانات مانند پرندگان ، مارمولک ها ، مارها، قورباغه ها، مورچه ها و دیگر حشرات می باشند .

 

روشهای مبارزه با موریانه ها

1- تغییرات ساختاری : عبارت است از نامناسب کردن محیط جهت زیست موریانه ها با انجام روشهای زیر :

• جمع آوری کلیه مواد چوبی از اطراف ساختمان و پاک سازی کامل محیط به طوری که تا عمق 50 سانتیمتری خاک ، ماده ای چوبی در زمین نباشد
• انجام تهویه مناسب زیر زمین ساختمان و شیب بندی مناسب کف  جهت دفع صحیح  آب و رطوبت از ساختمان
• مسدود کردن کلیه درزها و شکافها با مصالح ساختمانی مناسب و مستحکم
• ایجاد زهکشی های دور کننده رطوبت در اطراف ساختمان جهت کم کردن رطوبت خاک

2- مبارزه شیمیایی :  با استفاده از سموم مختلف و ایجاد سدی از مواد شیمیایی بین کلنی موریانه ها در داخل خاک و ساختمان ، جهت جلوگیری از نفوذ آنها به ساختمان

اما موثرترین و مقرون به صرفه ترین روش ، استفاده از دستگاههای دفع کننده موریانه  ایران پراتیکس است که بدون صدمه به محیط زیست و بدون ضرر برای انسان ، باعث دفع دائمی موریانه ها از محل زندگی می گردد .