کنه ( tick )
کنه ها جانوران کوچک انگلی از شاخه بند پایان هستند به این معنی که آنها بیشتر به خانواده عنکبوت ها و رطیل ها شباهت دارند تا به حشرات . آنها به همراه عقرب ها ، رتیل ها و عنکبوت ها ، در رده عنکبوتیان قرار می گیرند . کنه‌ها از لحاظ محیط زندگی در تمام نقاط یافت می شوند اعم از نواحی گرمسیر ، سردسیر ، یخ های قطبی ، اقیانوس ها و حتی چشمه های آب گرم و غیره واز لحاظ تنوع گونه ای بسیار متنوع اند . اغلب آنها خونخوار هستند و از خون انسان ، پستانداران اهلی و وحشی ، پرندگان و خزندگان تغذیه می کنند اما گونه هایی گیاهخوار هم در طبیعت وجود دارند . هوای گرم بهار و تابستان باعث بیشترین فعالیت کنه ها می شود . از نظر علمی کنه ها به دو گروه زیر طبقه بندی می شوند :
کنه ها می توانند یک میزبانه ، دو میزبانه و یا سه میزبانه باشند یعنی اینکه کل عمر بر روی یک جاندار زندگی کنند یا بر روی میزبان های مختلف تغییر مکان بدهند .
خانواده کنه ها
کنه ها به دو خانواده تقسیم می شوند :
تفاوت کنه های نرم و کنه های سخت
تغذیه کنه ها
اغلب کنه ها خونخوارند و از خون انسان ، پستانداران اهلی و وحشی ، پرندگان و خزندگان تغذیه می کنند اما گونه هایی گیاهخوار هم در طبیعت وجود دارند .
چرخه زندگی کنه
سیر تکاملی کنه ها در بسیاری از انواع متغیر است اما می توان گفت که تمام آنها دارای چهار مرحله تخم ، نوزاد ، نمف و کنه بالغ می باشند . کنه ها این مراحل را در ظرف شش ماه تا سه سال طی می کنند . کنه ها زندگی خود را به صورت تخم شروع می کنند ، تابستان به صورت لارو از تخم در می آیند و به علفها و سایر گیاهان کوتاه می چسبند . به محض رسیدن جانور خونگرمی ، آنها خود را محکم به او می چسبانند و در پوستش نفوذ کرده و شروع به مکیدن خون می کنند . زمانیکه به چندین برابر اندازه عادی شان رسیدند ، از میزبان جدا می شوند و پاییز و زمستان را استراحت می کنند و در بهار به صورت شفیره در می آیند و دوباره برای یک میزبان دیگر منتظر می مانند . این بار وقتی غذا می خورند ، می افتند و بالغ می شوند و در زیر بوته های کوتاه برای میزبانی بزرگ مانند آهو یا انسان ، منتظر می مانند . کنه های نر و ماده مادامی که روی بدن میزبان هستند همدیگر را پیدا کرده و جفتگیری می کنند . کنه نر به زودی می میرد و ماده بارور شده ، زمستان را پشت سر می گذارد و در بهار تخمگذاری می کند .
تولید مثل در کنه‌ها معمولابه طریقه جنسی وبا مشارکت هردو جنس صورت می گیرد اما در برخی از موارد تولید مثل می تواند به صورت بکرزایی اختیاری هم انجام گیرد یعنی هر جنس به تنهایی می تواند تولید مثل کند .
ساختار مورفولوژیکی کنه
کنه ها بدون شاخک ، آرواره و بال هستند . شکل ظاهری آنها گرد و بیضی و طول آنها 11 الی 15 میلیمتر است . بدن از سطح پشتی محدب و از سطح شکمی مسطح برخوردار است . برخی کنه ها فاقد چشم و برخی دارای یک جفت چشم ساده هستند . کنه یک زبان دارند که ممکن است دارای خار یا دندانه های قلاب مانند باشد . در انتهای پاهای تعدادی از کنه ها ، چنگال ، ناخن و یا قلاب هایی وجود دارد که در حرکت و اتصال آنها به بدن میزبان یا اتصال کنه ها به همدیگر در هنگام جفت گیری استفاده می شوند . تنفس اغلب کنه ها از طریق نای است . بدن در کنه از دو قسمت گناتوزوما و ایدوزوما درست شده که این دو قسمت توسط شیارهایی از یکدیگر متمایز می شوند . گناتوزوما در کنه ها شبیه سر در حشرات است با این تفاوت که قطعات دهان و پیوستهای مربوط به آن مانند کلیسر و پدی پالپ را شامل می شود . مغز کنه‌ها در ناحیه ایدوزوما واقع شده است . در بالای حفره دهان یک جفت کلیسر دو تا سه بندی قرار دارد . پدی‌پالپ یک اندام حسی بشمار می رود که مجهز به موهای گیرنده تحریکات شیمیایی و لامسه ای است و به کنه در پیدا کردن غذا و یا میزبان کمک می کند . حفره دهان در کنه ها منتهی به حلق می شود . حلق به صورت یک پمپ مکشی در بلع غذا عمل می کند . ناحیه گناتوزوما دارای تعداد زیادی غدد بزاقی است که در هضم مواد غذایی نقش دارد . ایدیزوما در کنه وظایفی مشابه سر، سینه و شکم در حشرات دارد و ممکن است بوسیله شیارهای مختلفی به قسمت های مختلف تقسیم بندی شود . سطح بدن کنه ها دارای موهای حسی کیتینی است که بعضی از آنها وظیفه لامسه ای دارند و به آنها tactile setae گفته می شود که ممکن است به اشکال مختلف مویی، برگی شکل و نیزه‌ای و … دیده شوند . در کنه‌های دامی ترشحات غدد بزاقی منجر به تولید مواد سیمانی میشود که باعث اتصال کنه به بدن میزبان می گردد ، همچنین غدد بزاقی این کنه‌ها حاوی مواد ضد انعقاد خون است که مانع از لخته شدن خون می گردد . غدد گوارشی در ناحیه معده قرار دارد که وظیفه هضم و تجزیه مواد را دارند . غدد ترشحی کنه های خونخوار پروتئاز و غدد ترشحی کنه های گیاهخوار ساکاراز و گلوکاز دارد .
فواید کنه
کنه‌ها از لحاظ استفاده در مبارزات بیولوژیک و همچنین از لحاظ پوسیده خواری و کمک به تجزیه مواد در طبیعت ، بسیار حائز اهمیت هستند .
نکاتی در مورد کنه و مضرات آن
کنه ها به علت داشتن اختصاصات زیر، درانتقال بیماری ها نقش مهمی دارند :
کنه ها اصولاً انگل حیوانات وحشی هستند و فقط 10 درصد گونه ها روی حیوانات اهلی تغذیه می کنند . اما این گونه های نسبتاً کم باعث ضررهای اقتصادی قابل توجه به گله داران هستند و از نظر پزشکی و دامپزشکی اهمیت زیادی دارند .
مبارزه با کنه
قبل از انتخاب روش مناسب مبارزه با کنه ها ابتدا باید نحوه آلودگی ، شدت آلودگی ، نوع آلودگی ، موقعیت محلی ، وضع آب و هوای ناحیه ، امکانات موجود و عوامل مختلف دیگر را مشخص و بررسی نمود .
روشهای مختلفی برای مبارزه با کنه وجود دارد از جمله :
اما موثرترین و مطمئن ترین روش مبارزه با کنه ، استفاده از دستگاه های دفع کننده تخصصی کنه ایران پراتیکس است که بدون هیچ آسیبی به انسان و دام و حیوانات خانگی ، باعث ایجاد اختلال در محیط زیست کنه و بر هم زدن روال عادی زندگی اش شده و در نتیجه باعث دفع دائمی این موجودات موذی می گردد .
